Τα προικοδοτήρια ή προικοσύμφωνα ήταν κάποτε απαραίτητα πριν από κάθε γάμο.
Σ’ αυτά καταγράφονταν με κάθε λεπτομέρεια τα ακίνητα και τα κινητά πράγματα με τα οποία οι γονείς προικοδοτούσαν την κόρη τους υποψήφια νύφη. Αυτές ακριβώς οι λεπτομέρειες είναι που κάνουν σήμερα απολαυστική την ανάγνωση των εγγράφων αυτών. Έχω υπόψη μου, για παράδειγμα, ένα τέτοιο προικοσύμφωνο όπου, μεταξύ άλλων, η νύφη (φτωχή κοπέλα, προφανώς), έπαιρνε και τα εξής (τα μεταφέρω κατά γράμμα):
… Ζεύγη καρτσόνια δυο, το εν σχεδόν άφορον (= αφόρετο), το άλλο ολίγον εμβαλωμένον. Και πιο κάτω: Τσατσάρα μία, της λείπουν δόντια τέσσαρα (sic).
Τέτοια προικοδοτήρια υπάρχουν κάμποσα στο αρχείο μου και τα περισσότερα προέρχονται από δημοπρασίες. Αυτό που παρουσιάζεται εδώ αφορά πρόσωπα της πόλης μας τα οποία θα έλεγα ότι ανήκαν στη μεγαλομεσαία τάξη. Ο πεθερός είχε τον επίζηλο τίτλο του Χατζή, είχε δηλαδή καταφέρει, εκείνους τους δύσκολους για τις μετακινήσεις καιρούς, να πάει και να προσκυνήσει στους Αγιους Τόπους. Ο υποψήφιος γαμπρός, ο Ιωάννης Τερζιδάκης ήταν τότε στα 31 του. Είχε μόλις ανοίξει καφεποτοπωλείο και είχε καλή φήμη στην κοινωνία της πόλης. Ήξερε αρκετά γράμματα και συνήθιζε να βοηθά τους ψάλτες του Καθεδρικού Ναού.
Το κείμενο και ο κατάλογος καταλαμβάνουν 4 σελίδες διαστάσεων 34X21, αλλά έχουν παραλειφθεί αρκετά. Η γραφή είναι εξαίσια (όχι όμως και ευανάγνωστη), ενώ η ορθογραφία ακολουθεί αλάνθαστα τους κανόνες της εποχής (την οποία και αφήνομε ως έχει). Τα σχόλια που θα μπορούσε να κάμει κανείς είναι πολλά, αλλά τα αφήνομε και αυτά για τους αναγνώστες. Να πούμε μόνο ότι το επώνυμο “Τερζιδάκης”, γνωστό και σήμερα παραπέμπει σε κάποιο τερζή, δηλαδή “λεβεντοράφτη” (ειδικό στις ανδρικές παραδοσιακές φορεσιές).
Εν ονόματι
της Αγίας Αδιαιρετου Τριάδος
Προικοδοτήριον
Δια του παρόντος γίνεται δήλον ότι αφ’ ενός μεν ο Κος Χ” Ιωάννης Καλούδης μετά της συζύγου του Μαγδαληνής και αφ’ ετέρου ο Κος Ιωάννης Ι Τερζιδάκης, άπαντες κάτοικοι της πόλεως Ρεθύμνης συμφώνησαν ως ακολούθως:
Ο μεν Κος Χ΄΄Ίωάννης Καλούδης μετά της συζύγου του Μαγδαληνής εδήλωσαν ότι προκειμένου να υπανδρεύσωσι την γνησίαν και νόμιμον αυτών θυγατέρα Ζαχαρένιαν μετά του Κυρίου Ιωάννου Τερζιδάκη δίδουν τω ειρημένω ως προίκα της συζύγου του και θυγατρός των εξ ιδίας αυτών περιουσίας τα ακόλουθα:
- Μίαν οικίαν … επ’ ονόματι της θυγατρός μας
- Ένα γραμμάτιον εις βάρος της υπογραφής της εκ του χωρίου Βακαλοχώρι Ακετές του Γιουσουφαγά Κλαψαράκη, κατοίκου ήδη ενταύθα, εκ γροσίων οκτώ χιλιάδων και τετρακοσίων τριάκοντα εννέα αριθ. 8439, με υποθήκην κατά το επί Κάδη εφένδη Χοτζάκη, και υπό ευθύνης μου.
- Ένα γραμμάτιον εις βάρος της υπογραφής εμού του Χ’Ίωάννου Καλούδη εκ γροσίων χιλίων πεντακοσίων εξήκοντα ενός αριθ. 1561.
- Μετρητά γρόσια πέντε χιλιάδας αριθ. 5000.
Κινητά πράγματα
- Μιαν εικόνα της Υπεραγίας ημών Θεοτόκου
- Ένα κρεβάτι σιδηρούν
- Δύο στρώματα γεμάτα κρεβατιού
- Μία μαξελαρομάνα γεμάτη
- Ένα πάπλωμα μεταξωτόν
- Ένα όμοιον τσήτινον
- Τρεις πατανίαις
- Μία κουνουπιέρα λευκή
- Εξ προσκέφαλα κεντητά γεμάτα
- Τέσσαρα όμοια εύκαιρα
- Εν ζεύγος σινδόνια μεταξώφαντα
- Εν ζεύγος σινδόνια μάλλινα
- Τριάκοντα όμοια κιναράτα [ = με ρίγες] βαμβακερά
- Ένα γύρον του κρεβατιού κεντητόν
- Δυο μεντέρια του καναπέ σπιτίσια γεμάτα
- Ένδεκα μαξιλαράκια του καναπέ από δαμάσκο
- Διακόσιες πήχαις πανί χάσικον δια υποκάμισα γυναικεία
- Δέκα εξ υποκάμισα ερραμένα γυναικεία
- Δέκα τέσσαρα κομμάτια μεσοφόρια
- Εξ καμηζόλαις νυκτεριναίς κεντημέναις
- Δώδεκα ζεύγη γυναικείαις κάλτσαις
- Τρία μαντήλια κεντητά της χειρός
- Τρία όμοια λινά σκέτα Εν σάλι μάλλινον
- Εν όμοιον μετάξης (μποξάς)
- Εν ζεύγος σκολαρίκια σμαλτένια χρυσά
- Εν ζεύγος χρυσά σκολαρίκια καμπάναις
- Ένα κορδόνι χρυσουν
- Μία χρυσή καρφίτσα
- Εν δακτυλίδιον αδαμάντινον
- Εξ υποκάμισα ανδρικά χασένια
- Εξ ζεύγη ανδρικαίς κάλτσαις
- Εν ζεύγος παντόφλαις ανδρικές
- Εξ τραπεζομάνδηλα σπιτίσια
- Πεντήκοντα δύω πέτσαις (=πετσέτες) του τραπεζιού
- Δέκα οκτώ όμοιες μακρές του προσώπου
- Οκτώ όμοια μικρά
- Εξ πέτσαις χονδρές
- Δύο σακκούλαις σπιτίσιαις
- Τέσσαρες βούργιαις σπιτίσιες
- Τέσσαραις κουρτίναις λευκαίς
- Πέντε όμοιες τσίτινες
- Δύο τραπέζια … καρυδιάς
- Εν μπαούλον
- Μία κασσέλα ξύλινη Σύρου
- Ένα ξύλινον καναπεδάκι της κάμαρας με την στρώσιν του
- Δύο δίσκους του καφέ εξ ων ο ένας πρότζινος
- Εξ γυαλένιους βάζους του γλυκού
- Μία δωδεκάδα ποτήρια αγγλικά του νερού
- Μία δωδεκάδα κρασιού όμοια
- Εξ ποτηράκια ρακιού όμοια
- Μία δωδεκάδα φλιτζάνια του καφέ
- Εν ζεύγος πιατάκια γυάλινα
- Δώδεκα αργυρά χουλιάρια του γλυκού
- Εν κεντητόν δισκομάνδηλον
- Εν ζεύγος ομοίως πρόνζινα
- Εν ζεύγος λάμπαις
- Εν τραπέζι ξύλινον
- Τρεις δωδεκάδες πιάτα Αγγλίας
- Τέσσαρες πιατάντσαις
- Μία σουπιέρα
- Μία δωδεκάδα χουλιάρια της σούπας αζαμηλακινά (;,από αλπακά;)
- Μια χουλιάρα όμοια
- Μία δωδεκάδα πιρούνια
- Μία δωδεκάδα μαχαίρια
- Μία δωδεκάδα καθέκλαις λουγράδαις οξιά
- Τρεις κουμπαράδαις χάλκινους
- Ένα μπουγαδοτσούκαλο όμοιο
- Δύο ταψιά όμοια
- Ένα μαγκάλι χάλκινον
- Ένα μπρίκι καφέ χάλκινο
- Μία καραβάνα χάλκινη
- Ένα τηγάνι ατσαλένιον
- Ένα χαβάνι πρόντζινο
- Ένα θυμιατό πρόντζινο
- Τρία σίδερα υποκαμίσων
- Ένα κουτί του καφέ τενεκεδένιο
- Εξ καθέκλαις ξύλιναις
Ο δε κύριος Ιωάννης Τερζιδάκης εδήλωσεν ότι μετ’ ευχαριστήσεως παραδέχεται άπαντα τα ανωτέρω προικώα της συζύγου του, ότι παρέλαβε ταύτα σώα και ανελλιπή και ότι δεν έχει να επιφέρη παρατήρησιν τινά επ’ αυτών, αναδεχόμενος από τούδε πάσας τας περί προικός υποχρεώσεις.
Προς πίστωσιν όθεν εγένετο το παρόν εις διπλούν όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και μεγαλοφώνως εις επήκοον πάντων υπεγράφη παρά των συμβαλλομένων και των μαρτύρων.
Εν Ρεθύμνη τη ογδόη του μηνός Νοεμβρίου του χιλιοστού οκτακοσιοστού εβδομηκοστού πέμπτου σωτήριου έτους:
Οι Μάρτυρες Οι Συμβαλλόμενοι
Ν.Γ. Δρανδάκης Χ” Ιωάννης Καλλουδης
[όνομα Τούρκου, δυσανάγνωστο]
Κοσμάς Σωτήρχος Ιωάννης Α.[;] Τερζιδάκης
Και μόνο από τα ονόματα των ευυπόληπτων μαρτύρων φαίνεται πόσο καλή ήταν η θέση των “συμβαλλομένων”.
Ο Ν.Γ. Δρανδάκης ήταν λαδέμπορος με καταγωγή από το Ζουρίδι και είναι ο παππούς του επίτιμου δικηγόρου κ. Γεωργίου Β. Δρανδάκη. Του Τουρκορεθεμνιώτη το δυσανάγνωστο όνομα έχει την κατάληξη -ζαδές, κάτι που δείχνει τη σημαντικότητα του. Όσο για τον Κοσμά Σωτήρχο, να πούμε πως ήταν ο πατέρας του καθηγητή των Γαλλικών Εμμανουήλ Σωτήρχου και του εμπόρου Νικολάου.
Ας δούμε τώρα την εξέλιξη που είχε το ζεύγος: Ο γαμπρός Ιωάννης Τερζιδάκης έγινε γρήγορα αριστερός ψάλτης στον Καθεδρικό Ναό, ενώ εξελίχτηκε και στο επαγγελματικό πεδίο. Από καφεποτοπώλης έγινε ο ποτοποιός με την καλύτερη φήμη στην αγορά.
Με τη σύζυγο του Ζαχαρένια, το γένος Χατζή Ιωάννη Καλουδη (του οποίου η καταγωγή ήταν, προφανώς, από τον Πρίνε Ρεθύμνης) ξέρομε ότι απόκτησε γρήγορα (το 1876 ή 77) ένα γιο τον Στυλιανό, ο οποίος συνέχισε επάξια την επιχείρηση του πατέρα, διατηρώντας το καλό όνομα στην κοινωνία. Έγινε και αυτός ψάλτης στη λεγόμενη “Μεγάλη Παναγία” και οι συμπολίτες του τον εξέλεξαν Δημοτικό Σύμβουλο (τουλάχιστον το 1925). Ο Σ.Ι. Τερζιδάκης πέθανε την 8η Οκτωβρίου του 1928.
Τις παραπάνω πληροφορίες για τους παλιούς αυτούς συμπολίτες μας δε δυσκολεύτηκα να τις αντλήσω από το βιογραφικό λεξικό που προσπαθώ να καταρτίσω (ελπίζω με τη βοήθεια των συμπολιτών), το οποίο, για μια ακόμα φορά, φάνηκε χρήσιμο. Ατυχώς, δε βρέθηκαν φωτογραφίες για τα πρόσωπα που αναφέρονται στο δημοσιευόμενο προικοσύμφωνο. Είναι όμως σχεδόν βέβαιο πως κάπου πρέπει να υπάρχουν, ίσως σε κάποιο ξεχασμένο σεντούκι. Το αμφίβολο είναι αν μπορούμε σήμερα να ταυτίσαμε τα πρόσωπα των φωτογραφιών που τραβήχτηκαν πριν από 100 και πλέον χρόνια, στην περίπτωση που δεν υπάρχουν σημειώσεις πίσω από τη φωτογραφία.
Ψάχνοντας τις αταύτιστες πρωτότυπες φωτογραφίες του δικού μου αρχείου, είδα ότι υπάρχει ξεχωριστός φάκελος με την ένδειξη “Άγνωστες Ρε-θεμνιώτισες νύφες” (sic)! Από τον φάκελο ακριβώς αυτόν επέλεξα να παρουσιάσω τρία πορτρέτα, βγαλμένα όλα από το φωτογραφείο του Κ.Χ. Κούνουπα. Εύχομαι κάποιος συμπολίτης να αναγνωρίσει σε κάποια απ’ αυτές τη… γιαγιά του!
Θα ήταν ευχής έργο – όσο είναι καιρός – κάτι να κάμομε για τα ξεχασμένα αυτά ντοκουμέντα που, πλέον, αποτελούν ιστορικό αρχειακό υλικό, το ενδιαφέρον του οποίου ξεπερνά το πλαίσιο μιας οικογένειας.
Πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα Ρέθεμνος 14-6-2008
Αναδημοσίευση από Άγονη γραμμή
ΕΛΛΑΣ
ΕΛΛΑΣ 