Η ιστορική ελληνική παρουσία στην Αίγυπτο

Στα βάθη των αιώνων, στην εποχή ακόμη των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ανάγεται η ελληνική παρουσία στην Αίγυπτο, η οποία πέρασε από ποικίλες διακυμάνσεις: Από τους Ελληνιστικούς Χρόνους, όταν οι βασιλιάδες της δυναστείας των Πτολεμαίων, είχαν ελληνική καταγωγή και συνείδηση, μέχρι τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Περίοδο, όταν τα ελληνικά συνέχισαν να είναι η επίσημη γλώσσα (για περίπου 1000 χρόνια, συνολικά) μέχρι τους Άραβες του 7ου αιώνα μ.Χ., όπως μαρτυρούν όλοι οι ιστορικοί, που έχουν μελετήσει την ιστορία αυτού του τόπου.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων στην Αίγυπτο έφθασε -ίσως και να ξεπέρασε- τις 180.000. Σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών, σε μια πρώτη, επίσημη απογραφή της Αιγύπτου, το 1907, οι κατέχοντες επισήμως την ελληνική υπηκοότητα κάτοικοι της χώρας ανέρχονταν σε 132.947, στους οποίους προστέθηκαν άλλες 40.000, προερχόμενοι από εδάφη υπό τουρκική κατοχή, και άλλες 30.000 μη αναγνωρισμένης υπηκοότητας, πλην ελληνόφωνοι.

Την περίθαλψη και φροντίδα τους ως την ίδρυση του πρώτου ελληνικού προξενείου στην Αλεξάνδρεια, το 1833, είχε το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας -αργότερα και πάσης Αφρικής- ένας μακραίων θεσμός και «φάρος» της Ορθοδοξίας από την εποχή της ίδρυσής του, τον 1ο αι. μ.Χ.

Κατά τον 19ο αιώνα, οπότε εκδηλώνεται κύμα μετανάστευσης Ελλήνων στην Αίγυπτο, δημιουργήθηκαν και οι πρώτες αμιγώς ελληνικές κοινότητες, με εθνική συνείδηση, καθώς η φιλόξενη γη της Αιγύπτου προσέφερε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, από την υπόδουλη στον οθωμανικό ζυγό, πατρίδα. «Πρεσβυγενής Κοινότης», όμως, αποκαλείται αυτή της Αλεξάνδρειας, καθώς είναι η πρώτη στην ιστορία του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού, με έτος ίδρυσης το 1843».

Το διάστημα μεταξύ 1880 και 1920 σημειώθηκε η μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη των Ελλήνων της Αιγύπτου, που κατάφεραν να αναδειχτούν σε κυρίαρχη δύναμη, με έντονη οικονομική, πνευματική και κοινωνική δράση. Εκεί ανέπτυξαν δράση και αρκετοί από τους μεγάλους εθνικούς μας ευεργέτες, που λάμπρυναν της σελίδες της ελληνικής ιστορίας.

Ιδρύονται, επίσης, σύλλογοι και εμπορικά σωματεία, αδελφότητες, νοσοκομεία, πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία, αλλά και φιλανθρωπικά σωματεία για την ενίσχυση, με συσσίτια, των αδυνάμων να συντηρηθούν οικονομικά.

Γύρω στη δεκαετία του 1940, επέρχεται η πτώση και ο μαρασμός, με καθοριστικές για τον ελληνισμό της Αιγύπτου καταστάσεις, που σηματοδοτήθηκε από πολεμικές επιχειρήσεις. Μοιραίο έτος για την παροικιακή διάλυση υπήρξε το 1952, όταν επεβλήθη η επανάσταση Νάσερ, στις 23ης Ιουλίου, με βασικό σύνθημα «Η Αίγυπτος ανήκει στους Αιγυπτίους».

Το κλίμα σύγχυσης που προκάλεσαν η επανάσταση Νάσερ και οι εθνικοποιήσεις, επί σχεδόν μία δεκαετία (1955-1965), οδηγούν την ομαδική αποχώρηση Ελλήνων από τη χώρα, με προορισμό την Ελλάδα, την Αυστραλία και την Αμερική.

Ο ελληνισμός σήμερα

Περίπου 3.800 Έλληνες ζουν σήμερα στην Αίγυπτο, κυρίως στην Αλεξάνδρεια, το Κάιρο, αλλά και την Ισμαηλία και το Πορτ-Σαΐντ, όπου υπάρχουν οργανωμένες ελληνικές κοινότητες, όπως και μεμονωμένα άτομα στο Σινά και την Άνω Αίγυπτο.

Οι Ελληνικές Κοινότητες κατέχουν, σήμερα, σημαντικότατα περιουσιακά στοιχεία, τα οποία προσπαθούν να εκμεταλλευτούν, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ενώ προβαίνουν σε σημαντικές για την παροικιακή ζωή εκδηλώσεις, οι οποίες κρατούν υψηλό το ηθικό και το πνεύμα των ομογενών.

Συντηρούν, επίσης, ιδρύματα παροχής βοήθειας σε αναξιοπαθούντες και τροφοδοτούν με έμψυχο υλικό τα Ελληνικά Σχολεία και τους ευάριθμους Συλλόγους, Συνδέσμους, Ομίλους και Αδελφότητες.

Οι σημαντικότερες οργανώσεις των Ελλήνων στην Αίγυπτο σήμερα είναι: η Ελληνική Κοινότητα Αλεξάνδρειας (1843), η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου, η οποία ιδρύθηκε το 1904, ενώ από το 1856 έως και το 1904 λειτουργούσε ανεπίσημα με την επωνυμία «Ελληνορθόδοξη Κοινότητα», οι Ελληνικοί Ναυτικοί Όμιλοι Αλεξανδρείας και Καΐρου (1930), τα Ελληνικά Εμπορικά Επιμελητήρια Καΐρου και Αλεξανδρείας, η Ένωση Νεολαίας Ελλήνων Αλεξανδρείας, ο Σύλλογος Ελληνικής Νεολαίας Καΐρου και η Αμπέτειος Σχολή Καΐρου.

Η κοινότητα Καΐρου

Η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου εφαρμόζει μια δυναμική πολιτική προσέγγισης της παροικίας. Σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού (ΓΓΑΕ), του Υπουργείου Εξωτερικών, η κοινότητα ανακαινίζει και συντηρεί τα σχολικά κτίρια, τον Κοινοτικό Ναό και έχει θέσει σε λειτουργία ξενώνα επισκεπτών. Επίσης, εκδίδει 15ήμερο ενημερωτικό δελτίο, ενισχύει χρηματικά τους συλλόγους για την ανακαίνιση των εντευκτηρίων τους και εξασφαλίζει τα προς το ζην για περίπου 150 οικογένειες.

Στην πρωτεύουσα της Αιγύπτου βρίσκεται και το Ελληνικό Νοσοκομείο Καΐρου, ιδιοκτησίας της Κοινότητας, το οποίο επιτελεί έργο φιλάνθρωπο και κοινωφελές, παρέχοντας ιατρική περίθαλψη επιπέδου, τόσο στους Αιγυπτιώτες Έλληνες, όσο και στους Αιγύπτιους ασφαλισμένους των κρατικών υπηρεσιών. Το κτιριακό του συγκρότημα απλώνεται σε 16.400 τετραγωνικά μέτρα και περιλαμβάνει δύο νοσηλευτικές πτέρυγες, το Κοινοτικό Γηροκομείο, το Περίπτερο των Ευεργετών και το Ναό του Αγίου Παντελεήμονα. Σε περίπτωση διάλυσης της Κοινότητας, η περιουσία της περιέρχεται στο Ελληνικό Δημόσιο, για το λόγο δε αυτό η Ελληνική Πολιτεία πρέπει να μεριμνά για τη βελτίωση του Νοσοκομείου.

Ένας από τους βασικούς στόχους της Κοινότητας είναι η διαφύλαξη και διάδοση της ιστορίας και της κληρονομιάς του Ελληνισμού του Καΐρου, με ειδικές εκδόσεις και εκθέσεις. Τα «Αχιλλοπούλεια», που θεσμοθέτησε και πραγματοποιούνται, περιοδικά, στο Κάιρο και το Βόλο, εξυπηρετούν αυτόν τον σκοπό. Παράλληλα, καλλιεργούν τους δεσμούς της παροικίας με την Ελλάδα, εισάγοντας και την παράμετρο των εμπορικών συναλλαγών, οι οποίες αποτελούν μια άλλου είδους επένδυση για το μέλλον.

Άλλος στόχος είναι η διαμόρφωση των προϋποθέσεων, που θα ενθαρρύνουν τους Έλληνες της παροικίας να παραμείνουν στην Αίγυπτο. Η Κοινότητα δραστηριοποιεί τους νέους, στηρίζοντάς τους με υποτροφίες και φροντίζοντας για τη σταδιοδρομία τους.

Στο Κάιρο λειτουργεί και Μορφωτικό Κέντρο για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας σε Αιγυπτίους και σε Ελληνόπουλα που πηγαίνουν σε ξενόγλωσσα σχολεία, αλλά και για την διάδοση του ελληνικού πολιτισμού.

Τα Ελληνόπουλα του Καΐρου έχουν σήμερα στη διάθεσή τους νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο, όλα συγκεντρωμένα σε ένα οικοδομικό τετράγωνο, στην περιοχή Άιν Σαμς (Ηλιούπολη).

Τα τελευταία χρόνια, σε συνεργασία με την ελληνική Πολιτεία, η Κοινότητα καταβάλλει έντονες προσπάθειες για να βελτιώσει την ποιότητα της παρερχομένης εκπαίδευσης, χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικούς υπολογιστές σε καθημερινή βάση, καλά εξοπλισμένο εργαστήριο Φυσικής και Χημείας και προσθήκη ζωγραφικής και μουσικής.

Για την ενίσχυση της γνώσης των ελληνικών -κάτι απαραίτητο για τα παιδιά αλλά και για τους γονείς στους μικτούς γάμους- παραδίδονται απογευματινά ενισχυτικά μαθήματα.

Η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου, σε συνεργασία με την Εφορεία Αμπετείου Σχολής, έχει προχωρήσει στον εκσυγχρονισμό της υποδομής και στο εξωραϊσμό του Σπετσεροπουλείου και του νηπιαγωγείου, ενώ παράλληλα διαμορφώθηκε γήπεδο αθλοπαιδιών.

Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας

Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, διαθέτει τα εξής Ιδρύματα: Τον Οίκο Ευγηρίας Αντωνιάδη-Κανισκιέρη, το Μπενάκειο Συσσίτιο, την Κοινωνική Πρόνοια, τα σχολεία Τοσιτσαία Πρατσίκειος Δημοτική Σχολή, Νηπιαγωγείο, Παιδικός Σταθμός και το Αβερώφειο Γυμνάσιο και Λύκειο, κοιμητήρια, κοινοτικό Εντευκτήριο (πρώην Αθλητική Ένωση Ελλήνων Αλεξανδρείας) κ.ά.

Υπό την αιγίδα της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας στεγάζονται στο Κοινοτικό Τετράγωνο (Chatby), χωρίς καμία επιβάρυνση ή ενοίκιο, το Ελληνικό Γενικό Προξενείο της Ελλάδας, η Ελληνική Φιλαρμονική, το Γραφείο του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού (ΣΑΕ), η Ένωση Νεολαίας Ελλήνων Αλεξανδρείας, το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών, το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων, ο Σύνδεσμος Ελλήνων Εκπαιδευτικών Αλεξανδρείας και το Ελληνικό Ινστιτούτο Έρευνας Αλεξανδρινού Πολιτισμού.

Επίσης, υπό την αιγίδα της Κοινότητας φιλοξενείται, χωρίς καμία επιβάρυνση, σε διώροφη κτιριακή ιδιοκτησία, έξω από το τετράγωνο, ο Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων «Πτολεμαίος ο Α΄».

Παρά τα όποια προβλήματα, η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας συνεχίζει να προσφέρει κοινωνικές υπηρεσίες: Σχολεία, γηροκομείο, ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, συσσίτιο, υποτροφίες. Στο έργο της βοηθείται από την ελληνική Πολιτεία, με αποστολή εκπαιδευτικών και οικονομικές παροχές. Σημειώνεται ότι για τη συντήρηση των κτιρίων του κοινοτικού τετραγώνου (Chatby) έχει εγκριθεί από τη Γενική Διεύθυνση Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας (ΥΔΑΣ) μεγάλο πρόγραμμα.

Στην Αλεξάνδρεια υπάρχει, επίσης, Παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (1994), που λειτουργεί από το 1994 ως μονάδα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού για Αιγυπτίους. Από το 1999, το Παράρτημα Αλεξανδρείας είναι εξεταστικό κέντρο Πιστοποιήσεως Ελληνομάθειας, σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας του Υπουργείου Πολιτισμού.

Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στον Ελληνικό Ναυτικό Όμιλο Αλεξάνδρειας. Πρόκειται για ιστορικό σωματείο, που ιδρύθηκε το 1909, με άκρως ικανοποιητικό αριθμό μελών για τα σημερινά, ομογενειακά δεδομένα και με αξιόλογη δραστηριότητα -κυρίως κοινωνική και πολιτιστική και κατά δεύτερον αθλητική. Διατηρεί μεγάλο κτίριο εγκαταστάσεων σε προνομιούχο παραλιακή τοποθεσία του κέντρου της πόλης, σε κοντινή απόσταση από την εικαζόμενη θέση του Φάρου της Αλεξάνδρειας.

Ύστερα από επίπονες και πολυετείς προσπάθειες, το 2002 περιήλθε εκ νέου και αποκλειστικά στα χέρια των Ελλήνων μελών η διοίκηση του Ελληνικού Ναυτικού Ομίλου Αλεξανδρείας. Έχει αναγνωρισμένο δικαίωμα από τις Αιγυπτιακές Αρχές να διοικείται αποκλειστικά από Έλληνες. Παραμένει, ωστόσο, εγγεγραμμένος μεγάλος αριθμός μελών αιγυπτιακής ιθαγένειας.

Στην Αλεξάνδρεια υπάρχει και το σπίτι όπου έμενε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής, Κωνσταντίνος Καβάφης, από το 1908 μέχρι τον θάνατό του, το 1933. Τιμήθηκε ως ο καλύτερος ποιητής του αιώνα. Στο σπίτι του, που λειτουργεί ως Μουσείο, ο επισκέπτης μπορεί να ακούσει απαγγελίες ποιημάτων του, να δει προσωπικά του αντικείμενα, φωτογραφίες από τη ζωή του, τη διαθήκη του, το υπνοδωμάτιο καθώς και το γραφείο του. Μια αίθουσα του σπιτιού είναι αφιερωμένη στον Καϊρινό Στρατή Τσίρκα, από τους αξιολογότερους πεζογράφους της μεταπολεμικής γενιάς.

Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου

Πάνω από την Αλεξάνδρεια δεσπόζει ο ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (1847), σημείο αναφοράς για την ιστορική πόλη και για τον ελληνισμό της, με την εντυπωσιακή τρίκλιτη βασιλική του. Ο ναός, που παρουσίαζε σοβαρά προβλήματα φθοράς από το χρόνο, αλλά και από τις εμβαλωματικές επισκευές, που είχαν επιχειρηθεί κατά καιρούς, αποκαταστάθηκε πλήρως, με την αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση. Η τελετή Θυρανοιξίων του Ναού πραγματοποιήθηκε στις 2 Απριλίου του 2006, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρο Β΄, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κάρολου Παπούλια.

Οι «Πόντιοι της Ερήμου»

Θα πρέπει, επίσης, να αναφερθεί ότι στο Σινά, και ειδικότερα στην Ιερά Μονή του Σινά της Αγίας Αικατερίνης, υπάρχουν και οι Βεδουίνοι Γκεμπελία, οι επονομαζόμενοι «Πόντιοι της Ερήμου», που είναι από τις αρχαιότερες φυλές και συνδέθηκαν με το Μοναστήρι. Μιλάνε ελληνικά, και παρ΄ ότι εξισλαμισθέντες, διατηρούν ακόμη πολλές χριστιανικές παραδόσεις. Η παρουσία τους ανάγεται στην εποχή του Ιουστινιανού, ο οποίος έκτισε το Μοναστήρι και εγκατέστησε τότε 200 οικογένειες Ελλήνων του Πόντου και της Αλεξάνδρειας για να υπερασπίζονται και να υπηρετούν τους μοναχούς. Με την πάροδο των αιώνων, ο πληθυσμός αυτός αναμείχθηκε με αραβικές φυλές, και εξισλαμίσθηκε περί τον 7ο-8ο αιώνα. Ποτέ, όμως, δεν έπαψαν να θεωρούν εαυτούς Ρωμιούς. [Διαμαντένια Ριμπά, ΑΠΕ-ΜΠΕ, Φωτο: Αγ. Σάββας, Αλεξάνδρεια]

Διαβάστε επίσης

Σβήνουν κάθε ίχνος Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη

Ένας Έλληνας φαντάρος, σύμβολο των Αμερικανών στο Β΄ Παγκόμιο πόλεμο

Όταν οι Έλληνες θέλουν, μπορούν…………

Ένας Θιακός, ο Γιώργος Παξινός, χαρτογραφεί τον ανθρώπινο εγκέφαλο

ΕΛΛΑΣ